Juče se navršilo 170 godina od puštanja prve pruge na današnjoj teritoriji Srbije. Bila je to pruga od Oravice do Bazijaša na obali Dunava, koja je za teretni saobraćaj otvorena davnog 20. avgusta 1854. Pre ovoga pruge su otvarane u celoj Evropi.

Vrativši se u prošlost, možemo videti da je prva železnička pruga s parnom vučom u svetu izgrađena daleke 1825. godine u Velikoj Britaniji, 1827. u SAD, a samo 28 godina kasnije na teritoriji današnje Vojvodine, odnosno srpskog dela Banata. Tri godine kasnije (1857) vozovi su krenuli i na relaciji Temišvar–Vršac, a 1869. godine na relaciji Segedin–Subotica–Sombor. Železnička pruga Subotica – Novi Sad otvorena je 1883, kada je 5. marta u vojvođansku prestonicu stigao prvi putnički voz preko Bačke Topole i Vrbasa. Decembra iste godine pruga je stigla preko Inđije do Rume i Sremske Mitrovice, a preko Stare Pazove i do Zemuna. Već naredne godine je izgrađena i prva železnička pruga u Srbiji, koju je finansirala država. Bila je to pruga Beograd–Niš.

Povoljna geografska konfiguracija je omogućila to da je Vojvodina u periodu između dva svetska rata imala najgušću mrežu pruga u Evropi. Železnica je tada imala presudan uticaj na ekonomski i socijalni razvoj u Evropi, a stepen razvijenosti regiona tada se iskazivao dužinom železničkih pruga na 10.000 stanovnika. Vojvodina i Slovenija su tada bile na istom nivou ekonomske razvijenosti, s tim da je pokrajina prednjačila u železničkom saobraćaju, poljoprivredi i prehrambenoj industriji.

Kako se razvijala železnica u Vojvodini, slikovito je prikazano u foto-monografiji objavljenoj povodom 150 godina železničkog saobraćaja u Vojvodini, u izdanju Kluba ljubitelja železnice iz Pančeva. Krajnja stanica na železničkom pravcu Beč – Budimpešta – Segedin – Temišvar – Jasenovo – Bela Crkva u Banatu bila je stanica Bazijaš (danas pripada Rumuniji). Putnici su dolazili zapregom i parobrodima, a onda su putovanje u evropske gradove nastavljali železnicom. Tom prugom je putovao i austrougarski car Franc Jozef 1869, kada je išao u Egipat na ceremoniju otvaranja Sueckog kanala.

U Vršcu je nova zgrada železničke stanice otvorena 1902, a putnike su do centra grada prevozili kočije i fijakeri. Prvi voz je u Kikindu došao 1857, a u Zrenjanin 1883. godine iz pravca Kikinde. Železnička stanica Sečanj je nekad bila važna železnička raskrsnica za pravce prema Zrenjaninu, Jaši Tomiću (pravac ka Rumuniji) i Vršcu. Voz je u Sečanj stigao početkom maja 1889.

U aprilu 1894. prvi voz je stigao i do Pančeva, do obale Tamiša, i to iz pravca Zrenjanina i Kovačice. Samo dve godine kasnije otvoren je krak pruge prema Vladimirovcu i tako se Pančevo povezalo s Vršcem. Kovin je dobio železnicu u decembru 1894, kada je otvorena pruga Vršac–Vladimirovac–Kovin, međutim putnički saobraćaj na toj pruzi ukinut je krajem sedamdesetih. Tokom osamdesetih godina prošlog veka obustavljen je i saobraćaj na pruzi Čot–Samoš–Alibunar, koja je sagrađena 1898. Sedamdesetih godina prošlog veka je demontiran deo pruge od Čota do Seleuša, a od stanice Seleuš se odvajao industrijski kolosek za potrebe jednog naftnog preduzeća. On je takođe demontiran, a šine su odnete na Mokru goru za potrebe izgradnje „Šarganske osmice”.

Prvi voz je došao u Sombor 1869. iz pravca Segedina i Subotice. Sombor je nekad bio važna raskrsnica i veliko železničko čvorište, gde se pruga pružala u sedam pravaca. Po vojvođanskim kolosecima od 1889. godine saobraćao je i čuveni voz „Orijent ekspres”, i to trasom Subotica – Novi Sad – Inđija – Beograd. Od 1922. godine išao je trasom preko Šida, Rume i Stare Pazove do Beograda i dalje za Sofiju i Istanbul, sve do 1977, kada je prestao da saobraća.

Danas u Vojvodini ima 1.750 kilometara pruga. Dve su koridorske (Beograd–Šid i Beograd–Subotica), dve magistralne (Subotica–Sombor–Bogojevo i Beograd–Pančevo–Vršac), a ostale su regionalnog i lokalnog karaktera. Na 400 kilometara pruga ne odvija se saobraćaj, dok se na 350 kilometara železnički saobraćaj odvija povremeno i po potrebi. Početkom 2012. godine na vojvođanske pruge su došli novi dizelmotorni vozovi koji su u velikoj meri doprineli povećanju broja putnika.

U martu 2022. godine u saobraćaj je puštena nova pruga za velike brzine između Beograda i Novog Sada, a krajem 2024. godine se očekuje da bude otvorena i deonica od Novog Sada do Subotice, odnosno granice s Mađarskom. Mađarske železnice takođe grade novu prugu za velike brzine od Budimpešte do Kelebije, odnosno granice sa Srbijom, koja treba da bude završena do 2025, kada bi trebalo da bude otvorena nova železnička linija od Beograda do Budimpešte. Očekuje se da će vozovi ovu relaciju prelaziti za manje od tri sata.

(Pančevac / J. V. i S. T.)

ŽELEZNIČKA LINIJA PANČEVO – NOVI SAD OD 2024. Sve linije iz Pančeva produžiće se do Pazove, tako da se Pančevo uvezuje i sa Beogradom