ALEKSANDRU CINCARIJU PIONIR KNJIŽEVNOSTI NA RUMUNSKOM JEZIKU KOD NAS Ljubav prema pisanju i kulturi

Pisac, publicista i prevodilac Aleksandru Cincariju rođen je 15. avgusta 1880. godine u Petrovom Selu (danas Vladimirovac). Elena, piščeva majka, bila je ćerka sveštenika Nestora Ončua iz Uzdina, a njegov otac Petru, koji je prerano preminuo, bio je trgovac, pa su u porodici Palka Cincar (što je bilo špicname porodice) postojali uslovi da se mladom potomstvu od ranog detinjstva usađuje ljubav prema književnosti, pisanju, kulturi. Tako će iz ove porodice biti regrutovana četiri brata – pionira književnog pokreta Rumuna iz srpskog Banata. Pored Aleksandrua, razvoju književnog i kulturnog pokreta Rumuna na ovim prostorima svoj doprinos su dali i njegova braća Nikolaje, Jonice i Đorđe, kao i sestra Haritina.

Aleksandru Cincariju je osnovnu školu pohađao u svom rodnom selu, državnu školu u Uzdinu, a gimnaziju u Pančevu. Po završetku srednje škole radio je kao činovnik u gradskoj kući u ovom gradu. Najduži period njegovog profesionalnog delovanja vezan je za grad Pančevo. Četrnaestog / dvadeset sedmog novembra 1904. venčao se sa Gizelom Đurković, a venčanje je održano u rumunskoj pravoslavnoj kapeli u Pančevu. Iz ovog braka rođena je njihova ćerka Elena. Veze s porodicom i rodnim selom nikada nisu prekinute, na šta pisac podseća u brojnim objavljenim tekstovima, u različitim kontekstima, kada govori o posetama Petrovom Selu i kontaktima sa svojim sugrađanima. Njegovo pero, međutim, nije poštedelo ove ljude s kojima je proveo svoje detinjstvo u banatskoj ravnici. U više navrata Cincariju je apostrofirao Petrovoseljane zbog načina sagledavanja realnosti, zbog njihovog specifičnog mentaliteta, koji je donekle doveo do poteškoća u prilagođavanju ubrzanim promenama koje su zahvatile društvo u prvim decenijama 20. veka.

Mladi Cincariju je od školskih dana učestvovao u aktivnostima koje je organizovala rumunska omladina iz Pančeva. U okviru pančevačkog odeljenja „Astre”, osnovanog 1899. godine, mladi publicista daje svoj doprinos kroz nekoliko predavanja, odnosno referata, koje prezentuje slušaocima na skupovima koje organizuje rukovodstvo odeljenja.

Njegovi napori da doprinese uređenju rumunske pravoslavne parohije u Pančevu i nesmetanom razvoju rumunskog kulturno-nacionalnog života u gradu na Tamišu nisu uvek davali očekivane plodove, zbog postojeće podeljenosti unutar tamošnje rumunske zajednice, ali i zbog negativnog stava koji su neki rumunski intelektualci iz grada imali prema piscu i obrnuto. U svakom slučaju, posebno je važno što je svojim nemilosrdnim perom Aleksandru Cincariju skrenuo pažnju rumunskog javnog mnjenja u Monarhiji na sve probleme koji su postojali u ovoj zajednici. Pošto je publicista kritikovao većinu svojih sunarodnika iz Pančeva, deo lokalnog rumunskog građanstva ga je u određenoj meri držao na distanci.

Po našem mišljenju, u književno-publicističkoj delatnosti Aleksandra Cincarijua može se izdvojiti nekoliko perioda:

– književni počeci (1900–1906), u kojima objavljuje književni folklor, pripovetke, prevode u „Ilustrovanoj reviji” (Revista ilustrată), „Zvezdi” (Steaua) iz Pančeva (urednik lista je bio njegov brat Nikolaje), „Rumunskom narodu” (Poporul român), „Porodici” (Familia), „Lučonoši” (Luceafărul), kao i pozorišni komad pod nazivom „Tako je moralo biti”;

– period intenzivne izdavačke delatnosti (1907–1914), u kome je objavio bezbroj članaka, ali i pozorišne komade, pripovetke i prevode u „Rumunu” (Românul), „Borbi” (Lupta), „Našoj zemlji” (Țara noastră), „Pčeli” (Albina), „Tribini” (Tribuna), „Rumunskom narodu” (Poporul român), „Porodici” (Familia) iz Petrovog Sela (vlasnik Jonice Cincariju, urednik Nikolaje Cincariju, piščeva braća).

– međuratne godine (1919–1934), u kojima je objavljivao pripovetke, drame i prevode.

Njegova dela, posebno ona iz oblasti publicistike, često su potpisivana pseudonimima, kao što su: Dopisnik, Aleksandru iz Banata, Frunza, Fulger itd.

Najveći doprinos ovog pisca je nesumnjivo onaj u oblasti publicistike. Njegovi članci objavljeni u aradskim listovima „Românul” i „Tribuna” kao i u z časopisu „Țara noastră” iz Sibijua predstavljaju istorijski izvor od neprocenjive vrednosti za poznavanje društveno-ekonomske, kulturne i konfesionalne realnosti rumunskog stanovništva u Pančevu i naseljenim mestima u okolini ovog grada, s tim da se njegovi članci moraju pažljivo analizirati, baš zbog njegovog „pesimizma” u koncipiranju rumunskih nacionalnih problema.

Pored publicistike, proza je svakako najreprezentativnija „vizitkarta” pančevačkog pisca. Jedina književna vrsta u kojoj srećemo nešto optimizma jesu njegovi pozorišni komadi, koji neće dostići popularnost, niti kvalitet „narodnih” pozorišnih komada koje je pisao njegov stariji brat Nikolaje, ali ipak će biti prisutni na pozornicama širom Banata i Transilvanije kako pre Velikog rata, tako i u godinama između dva svetska rata.

Pored Aleksandrua Cincarijua folkloriste, publiciste, proznog pisca i dramaturga, ne treba zanemariti ni njegov neumorni prevodilački rad, započet u prvoj fazi njegove književno-publicističke delatnosti. S mađarskog je prevodio pripovetke, drame i drugo književno stvaralaštvo, objavljujući ih u listovima i časopisima u kojima je objavljivao i svoje originalno stvaralaštvo. Posebno izdvajamo prevode dela velikog mađarskog pisca Jokaja Mora.

Posle Prvog svetskog rata nastanio se u Rumuniji, u Temišvaru (1919), gde je radio kao generalni sekretar Opšteg tužilaštva. Njegova ćerka Elena se 1924. godine udala za profesora Severa Boškajua, zaposlenog u temišvarskoj učiteljskoj školi, tako da potomci Aleksandra Cincarijua po njegovoj ćerki i danas nose prezime Boškaju. Nikolaje Boškaju (1925–2008), piščev unuk, bio je poznati biolog, redovni član Rumunske akademije.

Ovaj pionir književnosti na rumunskom jeziku iz srpskog Banata, koji je svoja prva književna dela napisao u gradu na Tamišu više od šest decenija pre prelaska NIU „Libertatea” u Pančevo i koga su nepravedno zaboravili autori knjiga posvećenih istoriji rumunske književnosti iz Vojvodine, preminuo je u Temišvaru 28. avgusta 1934. u 54. godini života.

(Pančevac/Mirča Maran)