Reformator srpskog jezika i pisma Vuk Stefanović Karadžić umro je u Beču, pre 160 godina, 7. februara 1864. godine. Nije bio samo reformator srpskog jezika, uzevši narodni za osnovicu književnog jezika. Bio je pisac, pripovedač, istoričar i biograf, kritičar i polemičar.

Karadžiću su sveštenici spočitavali da koristi „jezik govedara“, oni koji su podržavali njegovu reformu bili su proganjani. Karadžić je ipak sproveo koncept azbuke „jedno slovo jedan glas“ koji enciklopedija Britanika opisuje kao jedno od „najjednostavnijih i najlogičnijih sistema izgovora“.

Pre 210 godina, 1814. godine isto u februaru objavio je prvu zbirku sakupljenih pesama, pod nazivom „Mala prostonarodnJa slaveno-serpska pesmarica”.

„Mala prostonarodnja slaveno-serpska pesmarica” je zbirka oko 100 lirskih i nekoliko junačkih pesama. Oblikovana je po uzoru na „“Pesmaricu““ koju je sastavio Avram Miletić negde na izmaku 18. veka. Miletić je bio trgovac i literata, rođen u Bačkoj, koji je, pored svega, sakupljao i narodne pesme. I prva verzija Vukove gramatike „Pismenica serbskoga jezika po govoru prostoga naroda pisana““ štampana je pre 210 godina, 1814. godine. Objavljena je, uglavnom, reformisanom ćirilicom Save Mrkalja, a ustrojena po ugledu na dela Avrama Mrazovića, srpskog prosvetitelja, publikovna krajem 18. veka. Mrazović je bio carski školski nadzornik, literata, pedagog, prevodilac, čak i senator, rodom takođe Bačvanin. Autor je prve retorike na srpskom jeziku.

Printscreen

Pisar jadarskog ustaničkog prvaka Ćurčije

Vuk Stefanović Karadžić rođen je 1787. godine u Tršiću kod Loznice. Bio je samouk, kao 17-godišnjak istorijske 1804. kada je izbio ustanak vožda Đorđa Petrovića Karađorđa, odnosno započela Srpska revolucija, postao je pisar jadarskog ustaničkog prvaka Đorđa Ćurčije.

Pošto je Ćurčija stradao, Vuk je prešao u Sremske Karlovce, ali u tamošnjoj gimnaziji zahtevali su da nastavu pohađa od prvog razreda, koji je uveliko prerastao. Već u proleće 1807. godine vratio se u Karađorđevu Srbiju, gde je ponovo pisar Jakova Nenadovića i potom Praviteljstvujušćeg sovjeta, odnosno vlade, u Beogradu.

Printscreen

U beogradskoj Velikoj školi, koju je Dositej Obradović osnovao 1808. godine, bio je jedan od prvih ali i najstariji đak. Nekako u to vreme pojavljuju se i prvi znaci kostobolje koja će ga odrediti zanavek.

Početkom 1810. na lečenju u Pešti, upoznaje se sa Savom Mrkaljem i Lukom Milovanovim, koji su prethodno nastojali da reformišu, odnosno pojednostave srpski pravopis.

Izvesno vreme bio je upravnik carinarnice u Kladovu i neka vrsta lokalnog predstavnika centralnih vlasti.

Tu je, u Krajini, dočekao i slom Prvog srpskog ustanka 1813. godine.

Odlazak u Beč

Posle obaveznog boravka, s mnoštvom naroda u zbegu, u karantinu nedaleko od Pančeva, negde u jesen 1813. odlazi u Beč.

Vuk je, posle pesmarice i prve gramatike, 1818. godine u Beču objavio „Srbski rječnik”, sa „serbskom gramatikom”. Rečnik je nastao kao plod nastojanja, i pomoći, Jerneja Kopitara, dvorskog cenzora. Reč je o trojezičnom srpsko-nemačko-latinskom rečniku, pri čemu je latinsku treminologiju oblikovao isključivo Kopitar.

U Vukovom rečniku našlo se oko 26.000 reči. Štampan je Vukovim pravopisom, uz obilje etnografskih i istoriografskih podataka.

U Lajpcigu je 1823. i 1824. godine štampao nova izdanje narodnih pesama, a septembra 1823. godine, zaslugom njegovih nemačkih poštovalaca, Univezitet u Jeni promovisao ga je u počasnog doktora nauka. Ali materijalno je odahnuo tek pošto mu je ruski dvor dodelio redovnu penziju 1826. godine.

Od 1834. do 1838. godine putovao je po zemljama koje je su nastanjivali Srbi, vredno beležeći jezik, običaje, verovanja i predanja…

Podržavanje i osude

Vukov književni i naučni rad podržali su i pojedni znameniti evropski intelektualci njegovog vremena, poput braće Jakoba i Vilhelma Grima, Johana Volfganga Getea.

Mitropolit karlovački Stefan Stratimirović, međutim, retko učen čovek, s gnušanjem je gledao na njegov rad, posebno, Vukov prevod Novog zaveta smatrao je skandaloznim. U to vreme gotovo da nije bilo važnijeg srpskog intelektualca koji se potpuno slagao s njegovom pravopisnom reformom
Sveštenici su mu spočitavali da koristi „jezik govedara“, oni koji su podržavali njegovu reformu bili su proganjani.

Karadžić je ipak sproveo koncept azbuke „jedno slovo jedan glas“ koji enciklopedija Britanika opisuje kao jedno od „najjednostavnijih i najlogičnijih sistema izgovora“.

Godinom pobede Vukove reforme smatra se 1847., kada je objavljen „Gorski vijenac“ Petra Petrovića Njegoša ali i „Pesme” Branka Radičevića, pa je reforma koju je sproveo Vuk Karadžić pokazala da i umetnička dela mogu da budu napisana na jeziku čija je osnovica bio narodni jezik. Iste godine Đura Daničić je tekstom „Rat za srpski jezik i pravopis” dokazao opravdanost Vukove reforme.

Vuk Karadžić umro je 7. februara 1864. godine u Beču, gde je i sahranjen, a njegovi posmrtni ostaci preneti su u Beograd 1897. godine, i sahranjeni u porti Saborne crkve, nasuprot Dositeju Obradoviću.

(Pančevac/RTS/Tanjug)